تصویربرداری در دندانپزشکی آنقدر پیشرفت سریعی داشته که امروزه دندانپزشکان، گزینه‌های متنوعی برای رادیوگرافی ایمپلنت دندان، ارزیابی وضعیت فرد قبل از کاشت ایمپلنت و برنامه‌ریزی جهت شروع درمان دارند. در حال حاضر، کاشت ایمپلنت دندان با احتمال موفقیت بیش از ۹۰ درصد، یک روش بسیار محبوب برای جایگزینی دندان‌های از دست رفته است. البته در بیمارانی که سابقه سیگار کشیدن، بیماری‌های پریودنتال، دیابت کنترل نشده یا بهداشت نامناسب دهان دارند ممکن است جراحی ایمپلنت انتخاب درستی نباشد که با تشخیص دندانپزشک، در مورد آن تصمیم‌گیری می‌شود.
چنانچه بعد از ارزیابی‌های اولیه، دندانپزشک به این نتیجه برسد که بیمار از نظر بالینی کاندید خوبی برای دریافت ایمپلنت است، آناتومی استخوان فک با استفاده از تصویربرداری مورد بررسی قرار گرفته تا از وجود استخوان کافی برای قرار دادن ایمپلنت اطمینان حاصل شود. بعد از کاشت ایمپلنت نیز برای پیشگیری به موقع از بیماری‌هایی که بافت اطراف ایمپلنت (چه استخوان و چه لثه) را درگیر می‌کند، از تصویربرداری استفاده می‌شود.
در واقع معاینات بالینی به تنهایی نمی‌تواند وضعیت بافت سخت، بافت نرم و ایمپلنت جایگذاری شده را مشخص کند. به همین دلیل انجام رادیوگرافی قبل، حین و بعد از جراحی ایمپلنت، نقش بسیار مهمی در موفقیت عمل دارد. در ادامه، انواع تصویربرداری در درمان ایمپلنت را توضیح می‌دهیم.
رادیوگرافی ایمپلنت دندان چیست؟
تصاویر رادیوگرافی با تابش اشعه ایکس به بافت دهان و دندان و دریافت اشعه عبوری بر روی یک فیلم یا حسگر دیجیتال تولید می‌شوند. رادیوگرافی قبل از ایمپلنت دندان جهت ارزیابی کیفیت و کمیت استخوان فک برای حمایت از ایمپلنت، آسیب‌شناسی حفره خالی دندان، بافت‌های اطراف ایمپلنت‌های موجود و دندان‌های مجاور آن، اعصاب و عروق محل کاشت، سینوس فک بالا و فرورفتگی‌ها یا برجستگی‌هایی که معمولاً در بخش قدامی فک بالا و بخش لینگوال فک پایین وجود دارد، استفاده می‌شود.
هر یک از تکنیک‌های تصویربرداری، کاربرد خاصی دارد و برخی (یا همه) آن‌ها ممکن است برای برنامه‌ریزی درمان کاشت ایمپلنت، مورد استفاده قرار گیرند. دندانپزشک روش تصویربرداری را به گونه‌ای انتخاب می‌کند که میزان پرتوی ارسالی به فرد را تا جای ممکن کاهش دهد.
تصویربرداری دو بعدی
تصویربرداری دو بعدی پری اپیکال
در کاشت ایمپلنت دندان اغلب از رادیوگرافی پری اپیکال و پانورامیک استفاده می‌شود که از اجسام سه بعدی، یک تصویر دو بعدی را نمایش می‌دهد. رادیوگرافی پری اپیکال یک نمای کلی از تمامی دندان‌ها یا ایمپلنت‌های کاشته شده شامل آپکس (انتهایی‌ترین بخش ریشه دندان) و استخوان اطراف آن را نشان می‌دهد. تصویربرداری پری اپیکال بین دندانپزشکان خیلی کاربرد دارد زیرا همیشه در دسترس آن‌ها قرار داشته، با وجود هزینه کم تصاویری با وضوح بالا ارائه داده و کمترین دوز اشعه ایکس (کمتر از ۵μSv) را به فرد ارسال می‌کند. یکی از معایب این نوع تصویربرداری، احتمال بروز خطا در تصویر نهایی و محدودیت در تکرارپذیری آن است.
تصاویر پری اپیکال برای ارزیابی ابعاد مزیودیستال و ارتفاع عمودی استخوان بسیار مفید است اما ارزیابی دقیقی از عرض استخوان در ابعاد باکولینگوال یا باکوپالاتال نمی‌دهد. بنابراین در مواردی که جهت تعیین موقعیت مناسب در کاشت ایمپلنت، دندانپزشک نیاز به دانستن این ابعاد دارد، پاسخگو نخواهد بود.
همچنین با استفاده از تصاویر پری اپیکال، تشخیص سطوح باکال، لینگوال یا پالاتال و نیز بافت سخت و نرم اطراف ایمپلنت در آسیب‌شناسی ایمپلنتی که قبلاً کاشته شده، دشوار است. در این شرایط لازم است از دیگر تکنیک‌های رادیوگرافی استفاده شود.
تصویربرداری دو بعدی پانورامیک
تصاویر پانورامیک نیز توسط یک منبع اشعه ایکس که در اطراف سر فرد می‌چرخد، گرفته می‌شود و حداقل میزان اعوجاج را دارد. این تصاویر شامل فک بالا و پایین و بافت‌های اطراف از جمله محل و اندازه حفره بینی و سینوس فک بالا، مسیر کانال آلوئولار تحتانی و مفصل گیجگاهی فکی است.
رادیوگرافی پانورامیک برای ارزیابی‌های عمومی مانند آسیب‌شناسی دندان یا استخوان، وضعیت استخوان فک در محل حفره خالی دندان و توانایی آن برای حمایت کافی از ایمپلنت و محدودیت‌های آناتومیک در مجاورت حفره خالی دندان کاربرد دارد. علاوه بر این، دوز اشعه ارسالی به بیمار نسبتاً کم (حدود ۳μSv تا ۲۴μSv) است. این نوع تصویربرداری به عنوان یک ابزار تشخیصی و غربالگری اولیه شناخته می‌شود.
از آنجا که رادیوگرافی پانورامیک همانند رادیوگرافی پری اپیکال، یک تصویر دو بعدی از یک جسم سه بعدی را نمایش می‌دهد نمی‌تواند به تنهایی برای برنامه‌ریزی درمان ایمپلنت یا ارزیابی‌های بعد از کاشت ایمپلنت مورد استفاده قرار گیرد. همچنین به دلیل سخت بودن موقعیت‌دهی به فرد و قرار دادن او در ناحیه کانونی دستگاه، تصاویر بدست آمده وضوح پایین‌تری داشته و احتمال اعوجاج در آن‌ها بیشتر است.
تصویربرداری سه بعدی
تصویربرداری سه بعدی می‌تواند اطلاعات تشخیصی دقیقی را از وضعیت ایمپلنت دندان بدهد. به طور مثال، تصاویر تهیه شده از فک بالا و پایین به خوبی ارتفاع و عرض استخوان را نمایش داده، موقعیت دقیق قرارگیری ساختارهای آناتومیک را مشخص کرده و حین جراحی کاشت ایمپلنت، تا حد زیادی ایمنی را افزایش می‌دهد.
همچنین با استفاده از تصویربرداری سه بعدی از ساختار آناتومیکی پیچیده فک بالا و پایین می‌توان کانال آلوئولار تحتانی و حلقه قدامی آن، کانال اینسیزیو فک پایین، سوراخ چانه‌ای، کانال لینگوال، کانال نازوپالاتین فک بالا، حفره بینی و سینوس ماگزیلاری را قبل و حین جراحی ایمپلنت ارزیابی کرد.
در موارد مشکوک به آسیب‌شناسی بافت اطراف ایمپلنت نیز تصویربرداری سه بعدی از سطح باکال، لینگوال یا پالاتال ایمپلنت، دقت بیشتری در مقایسه با تصویربرداری دو بعدی (رادیوگرافی پری اپیکال و پانورامیک) دارد. البته باید توجه داشت که به دلیل حضور ایمپلنت، تا حدی پراکندگی پرتو رخ داده که همین، وضوح و دقت تصویر در محل تماس ایمپلنت با استخوان را کاهش می‌دهد.
تصویربرداری سه بعدی CBCT
توموگرافی کامپیوتری با اشعه مخروطی (Cone Beam Computed Tomography – CBCT) به این صورت عمل می‌کند که از برش‌های متعدد محوری، تصاویری با حداقل اعوجاج و با ضخامت و بزرگنمایی یکنواخت تهیه کرده و سپس این برش‌ها را با استفاده از نرم‌افزار کامپیوتری، به تصاویر مقطعی از ناحیه مورد نظر تبدیل می‌کند.
توجه داشته باشید که CBCT با CT فرق می‌کند. در CBCT تنها یک منبع اشعه ایکس وجود دارد که در یک پرتو متمرکز شده در حالی که در CT از پرتو فن استفاده می‌شود. به دلیل ایجاد میدان دید (Field of View-FOV) مختلف در دستگاه‌های CBCT، دوز تابش در آن‌ها متفاوت است. با توجه به فناوری پیشرفته دتکتورها و مدت زمان اسکن، دوز تابش در بیشتر دستگاه‌های CBCT حدود ۵۰µSv تا ۲۰۰µSv است. درست است که این مقدار بیشتر از دوز تابش در دستگاه‌های رادیوگرافی دو بعدی استاندارد است اما در مقایسه با پروتکل‌های مولتی دتکتور CT که دوز تابش آن حدود ۱۰۰۰µSv تا ۲۰۰۰µSv بوده، بسیار کمتر است.
منظور از میدان دید یا همان FOV، ناحیه آناتومیکی است که تصویر آن توسط CBCT گرفته می‌شود. به منظور دستیابی به یک نتیجه دقیق در تشخیص و نیز کاهش میزان دوز تابیده شده به فرد باید از کوچکترین FOV ممکن استفاده شود. با انتخاب FOV کوچک در CBCT، میزان دوز ارسالی در بزرگسالان حدود ۵µSv تا ۶۵۲µSv، در FOV متوسط بین ۹µSv تا ۵۶۰µSv و در FOV بزرگ حدود ۴۶µSv تا ۱۰۷۳µSv است. در کودکان، به دلیل جثه کوچکتر و قرارگیری ارگان‌های حساس به پرتو در موقعیت متفاوت، مقدار دوز تابشی فرق می‌کند.
مزایای تصویربرداری CBCT
در مقایسه با تصویربرداری CT معمولی، استفاده از CBCT دارای مزایای زیر است:
- کاهش دوز تابشی
- دقت بالا
- وضوح بالا
- تجهیزات ارزان‌تر برای دندانپزشک
- هزینه کمتر برای مراجعه‌کننده
همچنین جراح ایمپلنت می‌تواند با استفاده از نرم‌افزاری که امکان قرار دادن ایمپلنت دندان را به طور مجازی در تصاویر مقطعی تولید شده توسط فناوری CBCT فراهم می‌کند، کاشت ایمپلنت را با دقت و ایمنی بیشتری انجام دهد. در موارد پیچیده کلینیکال نیز با استفاده از CBCT و بر مبنای طرح مجازی می‌توان یک راهنمای جراحی ساخت تا جایگذاری ایمپلنت به آسانی و با دقت بالا انجام شود.
در حالی که CBCT برای انجام مراحل مختلف کاشت ایمپلنت، بسیار مفید است اما ممکن است در همه موارد، انجام آن ضروری نباشد. همانطور که گفتیم، CBCT در مقایسه با رادیوگرافی دو بعدی معمولی، دوز تابشی بالایی ارسال می‌کند. بنابراین هنگام تصمیم‌گیری در مورد نیاز به تصویر CBCT، دندانپزشک همواره اصل ALARA (As Low As Reasonably Achievable) را در نظر خواهد گرفت.
منابع
decisionsindentistry.com/article/imaging-technologies-implantology
